TLDR: CBD w zaburzeniach ze spektrum autyzmu - kluczowe wnioski
- Najsilniejsze efekty terapeutyczne CBD obserwuje się w obszarze funkcjonowania społecznego i komunikacji - badania kliniczne wykazują znaczącą poprawę w tych obszarach, szczególnie u osób z początkowo cięższymi objawami ZSA.
- Skuteczność CBD jest najlepiej udokumentowana w zakresie redukcji zachowań trudnych (agresja, autoagresja), poprawy jakości snu (szybsze zasypianie, dłuższy sen) oraz zmniejszenia poziomu lęku i niepokoju.
- Optymalne dawkowanie wymaga indywidualnego dostosowania - typowo rozpoczyna się od małych dawek (np. 20 mg oleju CBD dwa razy dziennie) i stopniowo zwiększa do osiągnięcia efektu terapeutycznego, najczęściej w przedziale 50-100 mg dwa-trzy razy dziennie.
- Profil bezpieczeństwa CBD jest korzystny - większość pacjentów dobrze toleruje przyjmowanie CBD, nie obserwuje się negatywnego wpływu na funkcje poznawcze, a działania niepożądane (gdy występują) są zazwyczaj łagodne i ustępują po dostosowaniu dawki.
- Efekty stosowania CBD są odwracalne - przerwanie terapii skutkuje stopniowym powrotem objawów w ciągu kilku dni, co sugeruje potrzebę regularnego stosowania dla utrzymania korzyści terapeutycznych.
- Najlepsze rezultaty osiąga się przy stosowaniu preparatów o wysokiej zawartości CBD i niskiej THC (stosunek 20:1), co minimalizuje ryzyko działań psychoaktywnych przy zachowaniu korzyści terapeutycznych.
- Obecnie dostępne badania, choć obiecujące, wskazują na potrzebę dalszych randomizowanych badań z podwójnie ślepą próbą dla pełnego potwierdzenia skuteczności i bezpieczeństwa długoterminowego stosowania CBD w ZSA/ASD.
Czym jest zaburzenie ze spektrum autyzmu?
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ZSA lub ang. ASD), częściej określane po prostu jako autyzm, obejmuje szeroką gamę stanów charakteryzujących się przede wszystkim trudnościami w podstawowych umiejętnościach społecznych, zachowaniach powtarzalnych oraz komunikacji werbalnej i niewerbalnej.
Zaburzenia ze spektrum autyzmu (ZSA) to złożony stan neurorozwojowy, który najlepiej można zrozumieć myśląc o nim jak o kontinuum lub spektrum - podobnie jak o tęczy, gdzie kolory płynnie przechodzą jeden w drugi, a nie występują jako wyraźnie oddzielone od siebie barwy. Określenie "spektrum" wskazuje, że nie ma jednego, uniwersalnego wzorca autyzmu. Zamiast tego, mamy do czynienia z szeroką gamą różnorodnych przejawów tej przypadłości.
Ta różnorodność wynika z unikalnego połączenia czynników genetycznych i środowiskowych u każdej osoby. To właśnie dlatego dwie osoby ze zdiagnozowanym ZSA mogą znacząco różnić się od siebie - zarówno pod względem swoich mocnych stron, jak i obszarów wymagających wsparcia. Na przykład, jedna osoba może mieć wyjątkowe zdolności matematyczne i jednocześnie duże trudności w komunikacji społecznej, podczas gdy inna może świetnie radzić sobie w sztuce i mieć doskonałą pamięć, ale potrzebować wsparcia w organizacji codziennych czynności.
Poziom samodzielności osób w spektrum autyzmu również znacząco się różni. Niektórzy potrzebują stałego, intensywnego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu - na przykład przy ubieraniu się, przygotowywaniu posiłków czy zarządzaniu finansami. Inni są w pełni niezależni i prowadzą samodzielne życie, czasem potrzebując jedynie niewielkiego wsparcia w konkretnych sytuacjach, jak radzenie sobie ze zmianami w rutynie czy nawigowanie w złożonych sytuacjach społecznych.
ZSA rzadko występuje samodzielnie - najczęściej towarzyszy mu szereg innych trudności zdrowotnych. Osoby w spektrum autyzmu często doświadczają nadwrażliwości sensorycznej (na dźwięki, światło czy dotyk), problemów z układem pokarmowym, zaburzeń snu czy napadów drgawkowych. Dodatkowo mogą występować u nich trudności natury psychicznej, takie jak stany lękowe czy depresja. Wszystkie te współistniejące problemy zdrowotne mogą znacząco wpływać na nasilenie podstawowych objawów autyzmu.
Pierwsze oznaki ZSA najczęściej zauważają rodzice, gdy dziecko ma około 2-3 lat, choć niektóre sygnały ostrzegawcze mogą pojawić się już w wieku 18 miesięcy. Kluczowa jest szybka reakcja na te wczesne symptomy - im wcześniej rozpocznie się odpowiednie wsparcie terapeutyczne, tym lepsze wyniki można osiągnąć w rozwoju dziecka.
Rodzaje zaburzeń ze spektrum autyzmu
Wcześniej lekarze i specjaliści dzielili autyzm na kilka odrębnych kategorii, takich jak klasyczny autyzm, zespół Aspergera czy całościowe zaburzenia rozwoju. Jednak obecnie rozumiemy, że takie sztywne podziały nie odzwierciedlają rzeczywistej natury autyzmu. Zamiast tego, mówimy o jednym spektrum autyzmu, w którym nasilenie objawów i potrzeba wsparcia mogą być różne u każdej osoby.
W obecnym podejściu diagnostycznym skupiamy się na określeniu poziomu potrzebnego wsparcia w dwóch kluczowych obszarach: komunikacji społecznej oraz zachowaniach i zainteresowaniach. Niektóre osoby mogą potrzebować znacznego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, podczas gdy inne radzą sobie bardziej samodzielnie. Co ważne, poziom potrzebnego wsparcia może się zmieniać w czasie i zależeć od konkretnej sytuacji czy środowiska.
Objawy zaburzenia ze spektrum autyzmu
Osoby ze spektrum autyzmu doświadczają trudności w dwóch głównych obszarach: komunikacji społecznej oraz schematycznych zachowaniach i zainteresowaniach. Zrozumienie tych obszarów jest kluczowe dla rozpoznania i właściwego wsparcia osób z ZSA.
W sferze komunikacji społecznej wyzwania przejawiają się zarówno w komunikacji werbalnej, jak i niewerbalnej. Osoba w spektrum może mieć trudności z rozpoczynaniem i podtrzymywaniem rozmów, odczytywaniem emocji innych ludzi czy rozumieniem społecznych niuansów. Często występują problemy z używaniem i interpretacją mowy ciała, kontaktu wzrokowego czy tonu głosu. Może to prowadzić do wycofania społecznego lub nieadekwatnych reakcji w sytuacjach społecznych.
Drugim charakterystycznym obszarem są powtarzalne wzorce zachowań i specyficzne zainteresowania. Osoby z ZSA mogą wykazywać silne przywiązanie do rutyny i reagować stresem na jej zmianę. Często rozwijają intensywne zainteresowanie wybranymi tematami, którym poświęcają wyjątkowo dużo uwagi. Mogą też wykonywać powtarzalne ruchy ciała, szczególnie w sytuacjach stresu lub pobudzenia.
Dodatkowo mogą występować inne charakterystyczne cechy, takie jak nietypowe reakcje na bodźce sensoryczne (dźwięki, światło, dotyk), trudności w organizacji codziennych czynności czy problemy ze snem. U niektórych osób pojawiają się również zaburzenia towarzyszące, w tym problemy żołądkowo-jelitowe czy trudności w uczeniu się.
Ważne jest zrozumienie, że każda osoba z ZSA może doświadczać tych objawów w różnym nasileniu i kombinacji. To właśnie dlatego mówimy o spektrum autyzmu - obraz kliniczny może znacząco różnić się między poszczególnymi osobami.
Leki i metody leczenia zaburzeń ze spektrum autyzmu
Chociaż lekarze nie zidentyfikowali leku na autyzm, istnieją opcje terapeutyczne, które mogą pomóc osobom z ASD w codziennym życiu, łączące farmakoterapię z interwencjami behawioralnymi.
Interwencje farmakologiczne
Choć nie istnieje lek, który mógłby wyleczyć zaburzenia ze spektrum autyzmu, farmakoterapia może odgrywać ważną rolę we wspieraniu osób z ZSA. Leki przepisywane przez lekarzy służą łagodzeniu konkretnych, trudnych objawów towarzyszących autyzmowi, co pomaga w codziennym funkcjonowaniu.
Wyobraźmy to sobie jak zestaw narzędzi, gdzie każdy lek ma swoje konkretne zastosowanie. Niektóre leki pomagają kontrolować zachowania agresywne lub autoagresywne, inne wspierają osoby zmagające się z nadmierną drażliwością czy niepokojem. W przypadku dzieci, które mają trudności z koncentracją lub są nadmiernie pobudzone, odpowiednio dobrane leki mogą pomóc w skupieniu uwagi i lepszym funkcjonowaniu w szkole.
Należy pamiętać, że leki zawsze powinny być częścią szerszego planu terapeutycznego, stosowaną pod ścisłą kontrolą lekarza. Ich rolą jest wsparcie innych form terapii i ułatwienie codziennego funkcjonowania, a nie zastąpienie całościowego podejścia do terapii osób z ZSA.
Interwencje niefarmakologiczne
Współczesna terapia osób ze spektrum autyzmu opiera się na kilku kluczowych metodach niefarmakologicznych, które tworzą kompleksowy system wsparcia rozwoju. Podstawą jest Stosowana Analiza Zachowania (ABA), która systematycznie wzmacnia pożądane zachowania i redukuje te utrudniające funkcjonowanie, szczególnie w początkowym okresie terapii.
Równolegle stosuje się terapię mowy (rozwój komunikacji i rozumienia języka), terapię zajęciową (wsparcie samodzielności) oraz trening umiejętności społecznych. Coraz większą rolę odgrywają też nowoczesne technologie wspomagające, jak tablety czy tablice komunikacyjne, które szczególnie pomagają osobom nieposługującym się mową.
Skuteczna terapia wymaga zwykle połączenia kilku z tych metod, dostosowanych do indywidualnych potrzeb osoby z ZSA, przy aktywnym zaangażowaniu rodziny i opiekunów w proces terapeutyczny.
Rola diety w terapii osób ze spektrum autyzmu
Coraz więcej badań wskazuje na istotny związek między dietą a funkcjonowaniem osób ze spektrum autyzmu. Modyfikacje żywieniowe mogą obejmować eliminację produktów wywołujących reakcje alergiczne lub nietolerancje pokarmowe, a także suplementację witamin i minerałów. Choć niektórzy rodzice obserwują pozytywne zmiany w zachowaniu dzieci po wprowadzeniu zmian w diecie, wszelkie modyfikacje żywieniowe powinny być konsultowane ze specjalistami i traktowane jako element uzupełniający całościowej terapii, nie jako samodzielna metoda leczenia.
Medycyna komplementarna i alternatywna (CAM)
Niektórzy rodzice i terapeuci sięgają po metody medycyny komplementarnej i alternatywnej w poszukiwaniu dodatkowych sposobów wsparcia osób ze spektrum autyzmu. Te podejścia terapeutyczne mogą obejmować różnorodne techniki, od chelatacji (czyli usuwania metali ciężkich z organizmu), przez terapie biologiczne (takie jak podawanie hormonu sekretyny), po różne formy pracy z ciałem i umysłem.
Należy jednak podkreślić, że większość tych metod nie ma solidnego potwierdzenia naukowego. Podczas gdy niektóre osoby zgłaszają pozytywne efekty tych terapii, brakuje rzetelnych badań klinicznych, które potwierdzałyby ich skuteczność i bezpieczeństwo. Dlatego ważne jest, aby traktować te metody z ostrożnością i zawsze konsultować ich stosowanie z zespołem medycznym prowadzącym terapię.
Stosowanie CBD w terapii osób ze spektrum autyzmu: badania naukowe i dowody
Rosnąca popularność kannabidiolu (CBD) w ograniczaniu objawów zaburzeń zdrowia psychicznego sprawiła, że w ostatnich latach coraz liczniejsi naukowcy zaczęli badać potencjał CBD w łagodzeniu wybranych objawów z którymi zmagają się osoby w spektrum autyzmu. Poniżej przyglądamy się najważniejszym z przeprowadzonych badań i płynącym z nich wnioskom.
Cannabidiol Based Medical Cannabis in Children with Autism- a Retrospective Feasibility Study
W retrospektywnym badaniu opublikowanym w 2018 r. w czasopiśmie Neurology, naukowcy oceniali skuteczność, tolerancję i bezpieczeństwo CBD jako terapii wspomagającej u 60 dzieci z ASD. Uczestnicy otrzymywali CBD i THC w proporcji 20:1. Po leczeniu:
- U 61% dzieci zaobserwowano znaczącą poprawę zachowania
- U 39% zmniejszyły się problemy z lękiem, a u i 47% z komunikacją
- Zachowania destrukcyjne zmniejszyły się średnio o 29%
- Rodzice zgłaszali obniżenie poziomu stresu
Wyniki sugerują, że CBD może być potencjalną terapią wspomagającą w leczeniu objawów związanych z autyzmem, szczególnie trudności behawioralnych.
Oral Cannabidiol Use in Children With Autism Spectrum Disorder to Treat Related Symptoms and Co-morbidities
W 2019 roku w czasopiśmie Frontiers of Pharmacology opublikowano badanie dotyczące wpływu doustnego CBD na współistniejące objawy autyzmu, takie jak agresja, nadpobudliwość i lęk.
Rodzice 53 dzieci z ZSA podawali im olej CBD o proporcji CBD:THC 20:1 przez średnio 66 dni. Wyniki pokazały, że:
- Samookaleczenia i ataki złości poprawiły się u 67,6% dzieci
- Objawy nadpobudliwości zmniejszyły się u 68,4%
- Problemy ze snem ustąpiły u 71,4%
- Lęk zmniejszył się u 47,1%
Badanie sugeruje, że CBD może skutecznie łagodzić wiele współistniejących objawów autyzmu.
The effect of cannabidiol (CBD) on low-frequency activity and functional connectivity in the brain of adults with and without autism spectrum disorder (ASD)
Badanie z 2019 r. opublikowane w Journal of Psychopharmacology badało wpływ CBD na mózg dorosłych z i bez ZSA.
W grupie 17 mężczyzn z ZSA i 17 zdrowych mężczyzn, po podaniu 600 mg CBD lub placebo, wykazano, że efekty CBD były silniej widoczne u osób z ZSA. Zaobserwowano u nich znacznie zwiększoną aktywność niskoczęstotliwościową i połączenia funkcjonalne w regionach mózgu powiązanych z autyzmem.
Wnioski sugerują, że osoby z ZSA reagują na CBD w odmienny sposób, co może mieć implikacje dla złożonych zachowań regulowanych przez te obszary mózgu.
Leczenie kannabinoidami w autyzmie: randomizowane badanie proof-of-concept
W 2021 roku przeprowadzono randomizowane badanie z podwójnie ślepą próbą, w którym porównywano wpływ ekstraktu z całych roślin konopi i czystych kannabinoidów na 150 osób z ASD w wieku 5-21 lat.
Wyniki:
- 49% uczestników otrzymujących kannabinoidy z całych roślin wykazało znaczącą poprawę zachowania
- 38% uczestników otrzymujących czyste kannabinoidy odpowiedziało na leczenie
- Ekstrakt z całej rośliny spowodował znaczącą poprawę w całkowitym wyniku SRS-2 w porównaniu z placebo
Badanie sugeruje, że kannabinoidy z całych roślin konopi mogą poprawiać problemy behawioralne u osób z autyzmem. Dalsze badania są konieczne, aby lepiej zrozumieć ten potencjał.
Cannabis and cannabinoid use in autism spectrum disorder: a systematic review
Około 40% dzieci zmagających się z zaburzeniami ze spektrum autyzmu nie reaguje dobrze na konwencjonalne leczenie. W 2021 roku opublikowano systematyczny przegląd badań dotyczących stosowania kannabinoidów w zaburzeniach ze spektrum autyzmu.
Z 425 znalezionych artykułów wybrano 9 badań do analizy. Przegląd objął badania z Izraela, Anglii, Brazylii, Austrii i Stanów Zjednoczonych. Wyniki wskazują, że konopie i kannabinoidy mogą być skuteczne w leczeniu zaburzeń behawioralnych wynikających z ASD. Uzyskane obiecujące wyniki mogą być związane z działaniem fitokanabinoidów na regulację układu endokannabinoidowego.
Poprawa funkcjonowania społecznego u dzieci i młodzieży z ASD leczonych CBD
Badanie opublikowane w 2022 r. oceniało 6-miesięczną terapię z CBD u 110 dzieci i młodzieży z ZSA. 82 uczestników ukończyło pełny protokół leczenia.
- Zaobserwowano znacząca poprawę w komunikacji społecznej mierzoną skalami ADOS, SRS i Vineland
- Największą poprawę zaobserwowano u uczestników z cięższymi objawami
- Poprawy w zachowaniach RRB zaobserwowano tylko w raportach rodziców
- Nie zaobserwowano istotnych zmian w wynikach testów poznawczych
Pozytywne skutki stosowania CBD u chłopca z niewerbalnym ZSA
Szczegółowa analiza przypadku 9-letniego chłopca z niewerbalnym ZSA, któremu podawano olejek CBD.
Wyniki
- Skrócenie czasu zasypiania, wydłużenie snu
- Zmniejszenie zachowań autoagresywnych
- Poprawa koncentracji i funkcjonowania w szkole
Podsumowanie
Liczne właściwości CBD sprawiają, że ten kannabinoid ma potencjał, by przynosić korzystne efekty w łagodzeniu różnych aspektów, objawów i schorzeń współistniejących u pacjentów z autyzmem. CBD może odgrywać istotną rolę szczególnie w łagodzeniu objawów i problemów behawioralnych, a także psychologicznych, takich jak lęk i problemy ze snem.
Należy jednak pamiętać, że badania są wciąż w fazie początkowej, dlatego zawsze należy skonsultować z lekarzem wprowadzenie CBD do terapii pacjentów w spektrum autyzmu. Lekarz prowadzący lub specjalista może monitorować dawkowanie, nasilenie objawów i inne parametry kliniczne.
